Hormoni su hemijske supstance koje luče žliezde u našem tijelu. One ispoljavaju svoje dejstvo u pojedinim dijelovima tijela kako bi osigurale njihovo pravilno funkcionisanje. I ovulaciju i menstruaciju pokreće lučenje hormona. Određivanje hormonskog statusa predstavlja izuzetno važan korak u rešavanju problema, koji se javljaju izuzetno često u reproduktivnom periodu, perimenopauzalnom i menopauzalnom periodu.

Analiza hormonskog statusa se radi u cilju:

• regulacije menstrualnog ciklusa
• postepenog uvodjenja u menopauzu
• dijagnostike, prevencije i terapije
• dijagnostike i terapije blažih poremećaja
• savremenog pristupa kontracepciji

Neplodnost je često prouzrokovana poremećenom ravnotežom hormona, zbog toga smo mi u Plavoj poliklinici omogućili da samo za par sati dobijete rezultate Vašeg hormonskog statusa.

FSH (Filkulostimulirajući hormon) 

Njegova glavna uloga je stimulisanje folikularnog rasta kod žena (kao i spermatogeneze kod muškaraca). On je hormon pod čijim se dejstvom u svakom ciklusu selektuje i podstiče rast par manjih folikula od kojih će se daljim rastom uglavnom samo jedan folikul razviti do nivoa tercijarnog folikula, ovulirati i dati zrelu jajnu ćeliju.Paralelno sa rastom folikula određene ćelije (granuloza ćelije) folikula sve više luče estradiol – jedan od osnovnih estrogena čiji visok nivo sistemom negativne povratne sprege suprimira lučenje FSH u hipofizi i smanjuje njegov nivo. Sa starenjem žene i smanjenjem njene ovarijalne rezerve rast folikula i proizvodnja estrogena je sve manja tako da u odsustvu negativne povratne sprege organizam pokušava jače da stimuliše jajnik većom proizvodnjom FSH. Posljedica toga je da su bazalne vrijednosti ovog hormona (od 2. do 5. dana ciklusa) u ovoj situaciji povećane.To je osnova za jedan od najčešćih testova u procjeni ovarijalne rezerve(bazalni nivo FSH) koji ginekolozi koriste u svakodnevnom radu. Visoke vrednosti FSH u ovom periodu ukazuju na smanjenje ovarijale rezerve, odnosno smanjen potencijal jajnika da daje ovulacije i zrele jajne ćelije.

PROGESTERON

Progesteron je hormon koji ima važnu ulogu u zdravlju žene. Progesteron se povećano oslobađa posle ovulacije u takozvanoj luteinskoj fazi menstrualnog ciklusa. Visok nivo progesterona u toj fazi (što je normalno) stimuliše sekretornu aktivnost endometrijuma materice i njegovu vaskularizaciju. Dakle u ovoj fazi progesteron priprema matericu da prihvati oplodjenu jajnu ćeliju.Visok nivo progesterona povratno negativno utiče na mozak  i smanjuje oslobadjanje hormona FSH i LH koji treba da smanje produkciju estrogena i progesterona da bi, ukoliko nije došlo do oplodnje jajne ćelije, počeo normalan menstrualni ciklus.

Progesteron kao hormon ima sledeće efekte:

• Održava sekretornu aktivnost materice u drugoj fazi menstrualnog ciklusa
• Utiče na rast i razvoj dojki
• Negativni povratni efekat na mozak (FSH i LH)
• Za vreme trudnoće smanjuje mogućnost neželjenih kontrakcija

ESTROGEN
U toku puberteta, estrogeni su odgovorni za sazrijevanje i razvoj sekundarnih seksualnih karakteristika (grudi, maljavost, raspored masnog tkiva na butinama i kukovima). Takođe ubrzava sazrijevanje koštanog tkiva bolje od testosterona kada dolazi do zatvaranja epifizealnih ploča dugih kostiju, što dovodi do prestanka rasta u visinu. Ovo direktno uslovljava da su žene niže u odnosu na muškarce. Zadržava kalcijum i fosfor u organizam i doprinosi njegovom odlaganju u koštano tkivo. U daljem razvoju organizma kod polno zrele žene najvažnije mjesto ispoljavanja estrogene aktivnosti su genitalni organi žene, što ne znači da ne djeluje na druge sisteme. Estrogen djeluje na endometrijum tako što stimuliše ponovni rast i obnavlanje sluznice materice nakon menstrualnog krvarenja, na miometrijum tako što povećava mišićno tkivo, na grlić deluje tako što luči veće količine vodenog iscjedka. Deluje na dojke tako što podstiče rast izvodnih kanala mliječnih žlijezda.

TESTOSTERON

Testosteron je prvenstveno muški spolni hormon kojeg u muškarca luče testisi, u manjoj mjeri luči se i kod žena i u jajnicima i nadbubrežnim žlijezdama. Pojačano se javlja od puberteta do 18. godine. Glavni je muški spolni hormon te kod muškaraca i žena igra važnu ulogu u zdravlju.Spolni hormoni su ključni, kako u razvoju i spolnoj diferencijaciji spolnih organa, tako i u spolnoj diferencijaciji mozga. Pored utjecaja na razvoj muškog i ženskog tijela, važnu ulogu imaju i u aktiviranju seksualnog ponašanja. Testosteron je androgeni hormon čija se sinteza kod muškaraca odvija u Leydigovim stanicama testisa pod kontrolom LH, a kod žena se znatno manja količina sintetizira u granuloza stanicama folikla te, kod oba spola, u kori nadbubrežnih žlijezda. Kod žena služi u dijagnostici razloga neplodnosti, sindroma policističnih jajnika, Klinefelterova sindroma te kod sumnje na tumore jajnika te nedovoljnu funkciju jajnika.

PROLAKTIN

Prolaktin je hormon kojeg izlučuje hipofiza, a mliječne žlijezde su ciljno tkivo. Najćešće se određuje kod ispitivanja neplodnosti,, galaktoreje, (lučenje mlijeka koje nije u vezi sa dojenjem) poremećaja menstrualnog ciklusa. On je vrlo važan hormon u reprodukcijskom ciklusu čovjeka.Djelovanje mu se uglavnom svodi na regulaciju stvaranja i sekrecije mlijeka u dojci za vrijeme laktacije, na regulaciju reprodukcijskog ciklusa kao i utjecaj na metabolizam fetusa i majke u trudnoći. U trudnoći pod utjecajem estrogena i progesterona nivo prolaktina stalno raste, što u konačnici rezultira porodom i dojenjem. U muškaraca djeluje na metabolizam vode i elektrolita preko kore nadbubrežne žlijezde te na funkciju sekundarnih spolnih žlijezda (prostata, seminalni vezikuli) i testisa. Hiperprolaktemija je glavni uzrok neplodnosti u muškaraca i žena. Korisno određivanje u dijagnostici amenoreje, ginekomastije, galaktoreje i azospermije.

Procjena rezerve jajnika

Ovarijalna rezerva se odnosi na trenutnu zalihu jajnih ćelija i stoga je povezana sa reproduktivnim potencijalom. Uopšteno se može tvrditi da što je veći broj preostalih jajnih ćelija veća je mogućnost koncepcije tj. oplodnje. Iako očekujemo da jajnik stari na određeni način i u određenom vremenskom periodu, ima slučajeva kada se to ne događa na očekivani način. Stoga je ispitivanje ovarijalne rezerve osnovni dio ispitivanja fertilnosti u žena bilo kog uzrasta.

Starosna dob žene je pojedinačno najvažniji faktor za predviđanje reproduktivnog potencijala i često određuje način na koji će se sprovoditi lečenje bračne neplodnosti. Međutim, ipak ne možemo reći da je starosna dob dovoljan podatak. Neki od sofisticiranijih instrumenata su određivanje hormona FSH, LH, estradiola, inhibina-B i dr.Jajne ćelije sazrevaju u toku mentrulnih ciklusa. Što su jajnici stariji i jajne ćelije su slabijeg kvaliteta. Generalno možemo reći da starost jajnika odgovara hronološkoj starosti, mada to ne mora biti uvek tačno. Stoga je za kliničare veoma važno utvrditi ovarijalnu rezervu.

To se naročito odnosi na žene starije od 35 godinaJedna od metoda pasivne procene rezerve jajnika je primjena trnasvaginalnog ultrazvuka. Naime, primenom ultrazvučnog aparat sa vaginalnom sondom moguće je izmeriti zapreminu tj. veličinu jajnika i broj folikula. Istraživanja su pokazala da se veličina jajnika smanjuje starenjem bez obzira da li je žena rađala ili nije. Druga vrsta istraživanja je ukazala je na vezu između veličine jajnika i doze lijekova potrebnih za stimulaciju jajnika. Još uvjek je stvar istraživanja da li su veličina jajnika ili broj folikula bolji prediktor ishoda terapije neplodnosti ali i da li je vrednost veličine jajnika pre terapije ili posle terapije u boljoj korelaciji sa procenom rezerve jajnika.

HORMONSKI STATUS ŠTITNE ŽLIJEZDE

Hormoni štitne žlijezde uzajamno su povezani sa ženskim i muškim spolnim hormonima. Previše ili premalo hormona štitne žlijezde može imati negativan učinak na plodnost žena i muškaraca. Ako problemi sa štitnom žlijezdom uzrokuju poteškoće sa začećem, tada liječenje poremećaja štitne žlijezde može ponovno uspostaviti plodnost.Pored reproduktivnih hormona  na plodnost  utiču i hormoni štitne žlijezde. Svim ženama koje imaju problema pri začeću ili planiraju ostati trudne obavezno se preporučuje obrada hormona FT4 i TSH kako bi se uklonila sumnja na poremećaj rada štitnjače.

Na plodnost utječe primarno smanjena, ali i pojačana aktivnost štitne žlijezde. Štitnjača upravlja cjelokupnim metabolizmom, brzinom rada stanica, a njen je rad posebno važan u prvom tromjesečju trudnoće, kada je viša energetska razina stanica ključna za razvoj ploda. Upravo zato, kod stanja “usporene” i stresom premorene štitnjače izostaje pravilan metabolički rad i intenzivnija energetska razina što direktno utječe na plodnost.Hipotireoza može uzrokovati neplodnost tako da spečava ovulaciju, čak i kada su menstruacije redovne. Žene kojima hipotireoza nije dijagnostifikovana imaju povišen rizik od pobačaja. Metabolizam se povećava za vrijeme trudnoće i često štitna žlijezda ne može držati korak.

Neke žene s premalo aktivnom štitnom žlijezdom mogu da imaju povišeni nivo prolaktina, hormona koji podstiče proizvodnju majčinog mlijeka. Višak prolaktina može otežati začeće i spriječiti ovulaciju. Hipotireoza može dovesti do problema s luteinskom fazom. Luteinska faza se javlja u drugoj polovini menstrualnog ciklusa i traje od ovulacije do menstruacije. Normalno traje od 12 do 16 dana. Ali ako luteinska faza traje kraće od deset dana, doći će do problema s plodnošću jer neće doći do sekrecijske transformacije sluznice maternice.

Kod hipertireoze, štitna žlijezda postaje preaktivna i metabolizam radi prebrzo. Znakovi hipertireoze uključuju češće stolice, gubitak težine, nepravilne cikluse, povećan apetit, nesanicu, nervozu, drhtanje ruku i lupanje srca.Bez obzira na uzrok hipertireoze, rezultat ponekad može biti prestanak ovulacije i neplodnost. Ako žena s hipertireozom uspije da začne postoji opasnost od pobačaja ili smrti ploda.Svjetska zdravstvena organizacija smatra neplodnost problemom javnog zdravlja uz procijenjenih 70 milijuna parova koji se suočavaju s neplodnošću. Oko 25 posto neplodnosti žena uzrokovano je poremećajem štitne žlijezde.